کانکس کلین روم (اتاق تمیز)

 توسعه و تکامل اولین اتاق تمیز جهت کارهای صنعتی در زمان جنگ جهانی دوم شروع شد که بیشتر برای افزایش و قابلیت وسایل و تجهیزات مورد استفاده در هواپیما ها، تانک ها و جنگ افزارها به کار میرفت. آنها برای این کار باید درجه تمیزی محیط های تولید را افزایش می دادند.
تفکر حاکم در یک اتاق تولید محصولات دارویی این بود که آنجا باید به وسیله مقدار زیادی از ضدعفونی کننده ها از هرگونه میکرو ارگانیزم خالی نگاه داشته شود. دیوارها برای نیل به این هدف معمولا کاشی کاری شده و کف جهت پاک کردن و ضدعفونی ها، موزاییک شده و دارای راه آب و زهکشی می باشد. پرسنل همانند آنچه که در آن زمان در اتاق های عمل استفاده می شد، لباس های پنبه ای می پوشیدند و محیط های تعویض لباس، اگر وجود داشتند، بسیار مهم بودند.

استفاده از شکافت هسته ای همزمان با تحقیقات در زمینه سلاح های شیمیایی و میکروبی که در طول سال های ۱۹۴۵ – ۱۹۳۹ انجام شد، جهت تولید فیلتر هپا هوای با بازده بالا ( HEPA Filter ) که برای گرفتن آلودگی های رادیو اکتیوی و میکروبی خطرناک ضروری بودند، نیروی محرک مناسبی بود. قابلیت های این فیلترها اجازه داد که اتاق های تمیز به هوای بسیار تمیز مجهز شوند و به درجات پایینی از آلودگی ذرات دسترسی پیدا شود. بین سالهای ۱۹۵۵ و اوایل دهه ۱۹۶۹ اتاق هایی با حجم زیادی از هوای کاملا فیلتر شده و مجهز به پخش کننده های سقفی ساخته شد. در اوایل دهه ۱۹۵۰ شرکت وست الکتریک در ساخت قطعاتی از ژیروسکوپ های خود با مشکل مواجعه گردید. حدود ۹۹ عدد از ۱۰۰ ژیروسکوپ آنها مرجوع شد. مشکل از گرد و غبار تشخیص داده شد.

آنها تصمیم گرفتند که اتاق تولید، خالی از هرگونه گرد و غباری ساخته شود و این اتاق توسط AC Corporation  طراحی و در سال ۱۹۵۵ ساخته شد. این باید اولین اتاق تمیز صنعتی باشد که تمام معیارهای اساسی یک اتاق تمیز در طراحی و ساخت آن مورد توجه قرار گررسنل لباس های پارچه ای ساخته شده از مواد ترکیبی همراه با کلاه می پوشیدند. آنها همچنین برای عوض کردن لباس های خود اتاقی به نام Locker Room  داشتند. مصالح ساختمانی طوری انتخاب شد که راحتتر تمیز شوند و کمترین آلودگی را داشته باشند و قالب وسایل روشنایی جهت کاهش توده های گرد و غبار هم سطح سقف شدند. هوای تهویه شده به وسیله فیلترهای هپا که توانایی پاک کردن ذرات با قطر ۰.۳ میکرومتر با بازده ۹۹.۹۵% را داشتند، فیلتر می شد.

نقطه عطف در تاریخ اتاق تمیز اختراع مفهوم تهویه جریان مستقیم یا جریان آرام در آزمایشگاه سندیا در سال ۱۹۶۱ بود. این تلاش یک تیم بود اما باید “مایلز وایت فیلد” را عامل اصلی آن دانست. اتاق ساخته شده توسط تیم او کوچک بود. عرض ۶ft  ، طول ۱۰ft ، ارتفاع ۷ft  او بجای هوای استفاده شده به وسیله پخش کننده های سقفی و حرکت آن در جهت های نامنظم، در اتاق از یک مجموعه فیلتر های HEPA  استفاده کرد. این امر تضمین میکرد که هوا در یک مسیر مستقیم از فیلترها به میان اتاق آمده و از کف اتاق خارج می شود فته است.

اتاق تمیز چیست؟
اتاق تمیز اصولاً به محیطی گفته می‌شود که جهت تولید یا تحقیقات علمی و صنعتی در آن فعالیت‌هایی صورت می‌گیرد و در این محیط مقدار آلایندهای زیست‌محیطی بسیار پایین‌تر از حد معمول فضای یک محیط بسته می‌باشد. آلاینده‌های معمول عبارتند از: گرد و غبار،میکروبهای معلق در فضا و بخار مایعات محیطی. بطور دقیق تر اتاق تمیز محیطی با آلایش کنترل شده ذرات معلق در فضاست که در هر متر مکعب آن تعداد معینی ذره موجود است. بطور مثال در ساختار تعریف شده در ISO ۹ برای اتاق‌های تمیز تعداد کمتر از ۳۵ میلیون ذره در هر متر مکعب تشریح شده‌ است.

اتاق تمیز یا کلین روم عبارتست از اتاقي كه در آن غلظت ذرات موجود در هوا كنترل شده باشد و به صورتي ساخته و به كار گرفته شود كه ورود، توليد و بقاي ذرات داخل اتاق حداقل باشد و همچنین ساير پارامترهاي مربوط مانند دما، رطوبت و فشار در صورت نياز در آن كنترل شود. اتاق تمیز می‌تواند فضای بسیار بزرگی باشد به‌ طوری‌که گاهی اوقات تمامی یک کارخانه با هزاران متر مربع مساحت می‌تواند در ساختمانهایی با فضای تعریف شده اتاق تمیز و زمین‌های پوشیده شده با کف پوش مخصوص این‌ گونه اتاق‌ها ساخته شده باشد.

اتاق‌های تمیز معمولاً برای تولید مواد نیمه رسانا مانند ژرمانیوم، سیلیکون یا برای تولید لوازم تکنولوژیک پزشکی و زمینه‌های دیگر که تولیدات مربوط به آن‌ها نیاز به محیطی کنترل شده دارند.

جریان هوای هدایت شده به داخل اتاقهای تمیز توسط دستگاه مخصوص تصفیه و فیلتر می‌شوند و همچنین هوای داخل محیط بطور دائم در چرخش و تصفیه مجدد قرار می‌گیرد و توسط دستگاه‌های تمیزکننده ذرات هوابرد با اثر بر ذرات بسیار ریز میکرونی (HEPA) یا (ULPA) پردازش می‌شوند تا ذرات ایجاد شده در محیط اتاق تمیز در فیلترها تله شوند.

کارکنان از اتاقهای تعویض لباس وارد اتاق تمیز می‌شوند و همواره از لباسهای مخصوص و پوشیده مانند کلاه و ماسک و دستکش و روپوش و کفش ویژه و… بسته به کلاس بندی استفاده می‌کنند. حتی وسایل کار و دستگاه‌های موجود در اتاق تمیز نیز به شکلی طراحی شده‌اند تا کمترین تعداد ذرات معلق در هوا از نتیجه کارشان حاصل شود. قابل توجه‌ است که اتاق تمیز محیط استریل نیست و الزاماً به دلیل تعداد کنترل شده ذرات معلق در هوای محیط، اتاق تمیز نامیده می‌شود. این ذرات توسط دستگاه شمارنده این ذرات قابل اندازه‌ گیری هستند.

از نظر جریان هوا می‌توان اتاق‌های تمیز را به دو دسته کلی تقسیم نمود:

اتاق تمیز با جریان لامینار (یک سویه)
اتاق تمیز با جریان غیر لامینار (غیر یک سویه) انتخاب نوع جریان اتاق تمیز با توجه به کلاس اتاق تمیز و کاربرد اتاق تمیز مورد نظر صورت می‌گیرد. اتاق‌های تمیز با جریان لامینار یا یک سویه کلاس بالاتر و یا به عبارتی اتاق تمیز با درجه تمیزی بالاتری را فراهم می سازند. در نتیجه در صنایع حساس تر به آلودگی‌های ذره‌ای و میکروبی از این نوع اتاق تمیز استفاده می نمایند.